Jak uczyć w szkole samodzielnej, niezależnej analizy i wyciągania wniosków, tak by wychować świadomych i odpornych na manipulację obywateli - miniporadnik “Europy dla Aktywnych”.
Myśląca krytycznie osoba jest świadoma swego miejsca w świecie, rozumie przyczyny i skutki zachodzących zdarzeń, działa roztropnie i zna wagę aktywności obywatelskiej dla wspólnego dobra. Myślenie krytyczne jest również kluczowe dla satysfakcjonującego funkcjonowania w wymiarze jednostkowym. Jednakże nie jest dane od urodzenia i trzeba się go nauczyć, dlatego kształcenie tej kompetencji stanowi jedno z podstawowych zadań współczesnej edukacji. Oto kilka wskazówek dla nauczycieli rozumiejących wagę kształcenia krytycznego myślenia:
- Niekrytyczny nauczyciel nie może nauczyć krytycznego myślenia. Dlatego ważna jest nauczycielska autoewaluacja, rozważna ocena własnej postawy i czynności dydaktycznych.
- Kształcenie krytycznego myślenia nie powinno być związane wyłącznie z wybranymi przedmiotami nauczania szkolnego, takimi jak wychowanie obywatelskie czy edukacja polonistyczna.
Warto pamiętać, że im częściej uczniowie myślą krytycznie podczas lekcji, tym bardziej świadomymi obywatelami się stają – odpornymi na manipulację i gotowymi, by samodzielnie rozwiązywać problemy własne i społeczności, w której żyją.
- Myślenie krytyczne wymaga wyciszenia i czasu. Nie da się szybko podejmować refleksji na dany temat, a ferowanie ocen w zbyt krótkim czasie jest często pochopne i błędne.
- W pracy nad rozwijaniem krytycznego myślenia warto sięgać do doświadczeń osobistych ucznia. Tylko gorące tematy mogą go zainteresować i zmotywować do działania. Takich zagadnień z pewnością dostarczy sieć internetowa, w której influencerzy skłaniają do zajmowania konkretnych postaw i biorą udział w różnego typu kampaniach edukacyjnych.
- Istotne jest wykorzystywanie zróżnicowanych materiałów. Teksty z podręczników warto uzupełniać interesującymi aktualnymi pozycjami książkowymi (np. ,,Myszolandia", Kto tu rządzi. Demokracja od podwórka", ,,Bromba i demokracja").Można też korzystać z memów, tak chętnie czytanych i tworzonych przez młodzież w internecie.
- Wysoką skutecznością cieszą się tzw. rutyny krytycznego myślenia (http://pz.harvard.edu/thinking-routines). Są to praktyki, które kierują procesami myślowymi i stymulują ich aktywność. Stosowanie tych praktyk w klasie przygotowuje uczniów do monitorowania własnych procesów myślowych: badają problemy, rozważają możliwości, dyskutują, aktywizując ścieżki mentalne, które z czasem stają się wzorcem postępowania. Oto przykłady:
POMYŚL – PRZEDYSKUTUJ – PODZIEL SIĘ WNIOSKAMI
Uczniowie samodzielnie analizują problem, po czym dyskutują nad zagadnieniem w parach, a następnie rozmawiają na forum klasy. Ten schemat można wykorzystywać w każdym momencie lekcji: po przeczytaniu /wysłuchaniu tekstu, postawieniu pytania, zasugerowaniu problemu.
3-2-1 MOST
Uczniowie notują swoje trzy myśli/skojarzenia związane z kluczowym zagadnieniem, następnie odpowiadają w jego kontekście na dwa pytania : „Co mnie nurtuje?” i „Czego chciałbym/chciałabym się dowiedzieć?”. W kolejnym kroku formułują metaforę wyjaśniającą, czym jest analizowane pojęcie. Tej procedury można użyć na początku lekcji do wstępnej eksploracji danego tematu, a także po zakończeniu pracy nad nim w celu ewaluacji własnego uczenia się.
GAŁĄZKA LOGICZNA
Uczniowie czytają tekst, parafrazują go, po czym tworzą łańcuch wydarzeń połączonych związkami przyczynowo-skutkowymi, korzystając z grafu gałązki logicznej. Gałąź ma swój początek na dole i tak jak drzewo rośnie w górę. Na koniec odczytują zapisy na gałązce, używając słów „jeśli – to”. Procedura służy do przeanalizowania tekstu, organizacji i omówienia najważniejszych wydarzeń.
DRABINA METAPOZNANIA
Uczniowie, posługując się kolejnymi szczeblami drabiny, odpowiadają na pytania: „Czego się nauczyłem /nauczyłam?”, „ Jak się tego nauczyłem/nauczyłam?”, „Dlaczego to jest ważne?”, „Gdzie mogę to wykorzystać?". Schemat ten uruchamia proces myślenia o własnym myśleniu, służy automonitorowaniu i planowaniu kolejnych kroków działania.