Czytelnia

Polityka młodzieżowa

Spór o świat po imperium

Data publikacji
opublikowane przez:

Adam Balcer

Amerykańska „propozycja” aneksji duńskiej wyspy przypomniała UE, że poprzez terytoria zamorskie swoich członków ma wyraźnie globalny wymiar. Wielu też dopiero teraz zadało sobie pytanie: Skąd mała Dania ma wielką Grenlandię?

\Na początku 2025 r. Donald Trump, w ramach doktryny Monroe’a („Ameryka dla Amerykanów”) „zaproponował” aneksję przez USA Kanady, Grenlandii i Kanału Panamskiego. Jego propozycja wywołała szok na całym świecie, gdyż nigdy żaden prezydent USA nie miał tak „szalonego” pomysłu. UE nagle musiała sobie przypomnieć o należącej do Danii Grenlandii, która jest najważniejszym z 13 krajów i terytoriów zamorskich (KTZ) stowarzyszonych z Unią (lecz niebędących jej częścią) poprzez państwa członkowskie: Danię, Francję i Holandię. KTZ znajdują się głównie na Karaibach, Pacyfiku oraz w północnoatlantyckiej części Ameryki. Choć ich obszar odpowiada aż 60 proc. terytorium UE, są zamieszkane jedynie przez mniej więcej milion ludzi. Ich znaczenie wynika jednak ze strategicznego położenia albo posiadanych złóż lub zasobów.

Grenlandia, największa wyspa na świecie, stanowi ponad 80% powierzchni KTZ. Mieszka na niej tylko 1% populacji Królestwa Danii, jednocześnie jednak Dania właściwa zajmuje zaledwie 2% terytorium monarchii. Związek Grenlandii z UE przejawia się reprezentacją polityczną w parlamencie duńskim, gdzie zasiada dwóch posłów Inuitów, członków rdzennej ludności wyspy. Identyczny status w ramach Danii i UE jak Grenlandia mają Wyspy Owcze położone na Morzu Norweskim. 

KTZ są pozostałościami dawnych zamorskich imperiów kolonialnych. To duńskie należy do mniej znanych, choć jest jednym z najwcześniej stworzonych i niegdyś największych spośród wszystkich należących do mocarstw europejskich. Ekspansja zamorska Danii zaczęła się w epoce wikingów. Na początku XI w. Dania stworzyła Imperium Morza Północnego, obejmujące obecną Norwegię, Anglię, Islandię i wybrzeża Grenlandii, skąd jej mieszkańcy pływali do Ameryki. XII–XIII w. to okres duńskich podbojów wokół Bałtyku (dzisiejsza Estonia, Pomorze), których nie udało się jednak utrzymać. W latach 1397–1523 Kopenhaga rządziła Unią Kalmarską, w której skład weszły: kraje nordyckie (Norwegia pozostała w unii z Danią do 1814 r., a Islandia do 1944 r.), tereny obecnych północnych Niemiec (do 1864 r. w Danii), Szetlandy i Orkady (do 1472 r.) oraz Wyspy Owcze i Grenlandia, póki jej mieszkańcy nie wymarli z powodu globalnego...ochłodzenia. 

W XVII w. Dania stała się globalnym imperium, gdyż założyła forty w Afryce (Ghana), faktorie na wybrzeżu Indii oraz plantacje na Karaibach, tracąc jednak strategiczną Skanię na rzecz Szwecji. W XVIII w. Duńczycy powrócili na Grenlandię, ale w XIX w. i pierwszej połowie XX w. (zbyt) mała Dania musiała zaakceptować utratę zdecydowanej większości posiadłości zamorskich. W 1917 r. Kopenhaga sprzedała USA Wyspy Dziewicze na Karaibach. Niestety, prezydent Trump prawdopodobnie zakłada, że podobny interes uda się ubić – tylko znacznie taniej – z Grenlandią.

 

Zainteresował Cię ten tekst?

Przejrzyj pełne wydanie Europy dla Aktywnych 1/2025.